İyot, tiroid hormonlarının ayrılmaz bir parçasıdır. Tiroid hormonları vücudun enerji dengesi ve metabolizma üzerine etkili olup, beyin, kalp, kaslar ve diğer organların gerektiği gibi çalışmasında önemlidir. İyot, tiroksin (T4) ve triiyodotironini (T3) içeren tiroid hormonlarının yapımında anahtar bileşendir.
İnsan vücudu iyot üretemediğinden, sağlıklı bir beslenmeyle düzenli olarak tedarik edilmelidir. Tuzlara iyot eklenmesine yönelik küresel bir kampanya ile tüm dünya nüfusunun %70 kadarının iyotlu tuz kullanması sağlanabilmiştir. Ülkemizde de iyot eksikliği ciddi bir halk sağlığı problemi olup 1998-2000 yıllarında başlayan sofra tuzlarının zorunlu iyotlanması ve iyotlu tuz tüketimi ile iyodu sınırda yeterli bölgeler arasına geçmiştir. Ancak son dönemlerde doktor tavsiyesi olmaksızın halk arasında iyotsuz tuz kullanma sıklığının arttığını da gözlemlemekteyiz.
İyot, gebeliğin oluştuğu ilk andan bebek dünyaya gelinceye kadar ve daha sonra da tüm yaşam boyu sağlık açısından vazgeçilmez bir besin öğesidir. Tiroid hormonları ve dolayısıyla iyot, anne karnındaki bebeğin (fetus) büyümesi, kemiklerin olgunlaşması ve beyin gelişimi açısından zorunludur. Dünyada önlenebilir zeka geriliğinin en önemli nedeni iyot eksikliğidir. Ciddi iyot eksikliği; düşükler, doğumsal anomaliler, fetüsde büyüme-gelişme geriliği, fetüsde guatr, ölü doğum, premature doğum ve zeka düzeyinin (IQ) düşük olması gibi bulgulara sebep olabilir. Anne karnında ve bebeklik döneminde ağır iyot eksikliği söz konusu ise kretenizm olarak adlandırılan geri dönüşümsüz zihinsel ve motor gelişim geriliği meydana gelebilir.
Günlük yeterli miktarda iyot almak gereklidir. Gereğinden az iyot alınması guatra, tiroid nodüllerine ve hipotiroidi olarak adlandırılan tiroid bezinin yetersiz çalışması durumuna sebep olabilir. Sağlıklı bir yetişkinin günlük iyot ihtiyacı günde 150 mikrogramdır. İyotun en önemli kaynağı iyotlu rafine sofra tuzudur. Hekiminizce aksi önerilmedikçe evlerinizde mutlaka iyotlu rafine tuz kullanılmalısınız. Rafine edilmeyen, içeriği net olarak bilinmeyen veya diğer katkı maddelerinin doğal veya yapay olarak eklendiği, kaya tuzu, gurme tuzları gibi tuzların kullanılması önerilmemektedir. Ayrıca tuzlu su balıkları, kabuklu deniz hayvanları, inek sütü, peynir, yoğurt, soya sütü, yumurta, dondurma, soya sosu da iyot içerir. Bazı multivitaminlerin içerisinde de iyot bulunmaktadır. Besinlerde bulunan iyotun kaynağı topraktır. Bazı bölgelerde toprak, iyot açısından zengindir ve bu bölgelerden elde edilen besinler yeterli iyot içerebilirler. Ancak toprağı iyot bakımından fakir olan bölgelerde yaşayan insanlarda iyot eksikliği görülme ihtimali yüksektir ve bu bölgelerde yaşayan kişiler için yeterli ve düzenli iyot alımı ancak iyotlu rafine tuz kullanmak ile mümkün olabilir. Ülkemizin toprakları iyot bakımından zengin değildir.
Gebelik tiroid fonksiyonları açısından özel bir dönemdir. Gebeliğin ilk aylarında bebeğin tiroid bezi henüz çalışmadığı için, anneden geçen tiroid hormonları bebeğin beyin ve vücut gelişmesi için önemlidir. Gebelik ve emzirme döneminde iyot gereksinimi arttığı için gebeler ve emziren kadınlar iyot eksikliği için özel bir risk grubunu oluşturmaktadır. Bu dönemlerde günlük iyot ihtiyacı 250 mikrograma çıkar ve genellikle de sadece iyotlu tuz kullanarak iyot ihtiyacı karşılanamamaktadır. O halde bu risk grubunun ilave olarak günde 100-150 mikrogram iyot desteği, gebede tuzun kısıtlandığı durumlarda ise (örneğin hipertansiyon varlığında) günlük 200-250 mikrogram iyot desteği alması gereklidir. Bu konuda takibin devam etmesi de mutlaka gereklidir. Öte yandan yüksek miktarda iyot maruziyetinin de olumsuz etkileri olabilir. Gereğinden fazla miktarda iyot alınması tiroid bezinin az veya çok çalışması ile sonuçlanabilen otoimmün tiroid hastalıklarının (tiroid bezi bağışıklık sistemi hastalıkları) gelişmesini tetikleyebilir.
Hipertansiyon, kalp yetmezliği, böbrek yetmezliği gibi hastalıklar nedeni ile tuz alımı kısıtlanmış veya tam olarak yasaklanmış olan hastalar, iyot ihtiyaçlarını nasıl sağlayacaklarını mutlaka doktorları ile konuşmalıdırlar.
İyot eksikliği düşünülen hastaların iyot durumunu belirlemek için idrar iyot tayini yapılmalıdır.Ancak bunu doğru olarak değerlendirmek,için farklı günlerde fazla sayıda örnek almak gerekmektedir. Her hastadan istenmesi pratik olmamaktadır. Başta gebeler olmak üzere, risk altında bulunan olgularda direk iyot başlanabilir. İyot eksikliği tespit edilen hastaların uygun tedavi için endokrinoloji ve metabolizma hastalıkları uzmanına başvurmaları ve tiroid hormon düzeyleri de dikkate alınarak doğru tedavi planının yapılması önemlidir.
